Mechteld ten Ham

In het Graafschap Bergh wordt in mei 1605 het stadje ‘s-Heerenberg bestuurd door graaf Herman van den Bergh. Herman is de zoon van de toen al overleden graaf Willem IV en zijn vrouw Maria van Nassau, zuster van Willem van Oranje. De laatste decennia had de bevolking van ongeveer 900 zielen veel te leiden gehad van de Spaanse en de Staatse troepen die ‘s-Heerenberg beurtelings bezetten en plunderden. Tevens had de pest de nodige slachtoffers geëist.

Paus Innocentius VII heeft het vuur van de heksenvervolging, de zogenaamde inquisitie, in het leven geroepen. Hij wakkerde letterlijk en figuurlijk over Europa en had vele onschuldige slachtoffers gemaakt. Mechteld ten Ham leefde in deze roerige tijden. Mechteld leefde een teruggetrokken leven, omdat haar man was omgekomen in dienst van de graaf. In het verleden had Mechteld vele malen uitspraken gedaan over de toekomst en de gezondheid van personen uit haar omgeving. Zij, die hierin geloofden, fluisterden onder elkaar dat Mechteld het ‘boze oog’ bezat. Mechteld werd wanhopig door de kwaadsprekerij, het bijgeloof van de eenvoudige man en het tijdsbeeld waarin de heks als oorzaak van veel ellende werd gezien en oorzaak was van allerlei onheil.

Mechteld verzorgt de Berghse Magistraten om een rechtszaak waar voor eens en altijd bewezen moest worden dat zij niemand had betoverd en zij geen heks was. Zij veronderstelde dat zij de getuigenissen van de mensen, die haar beschuldigd hadden, in een eerlijk proces kon weerleggen. Tevens hoopte zij op de steun van de Graaf en de Magistraten. Tenslotte had Graaf Willem IV in 1565 een vrouw uit het stadje vrijgesproken van hekserij. De standvastigheid van Mechteld om het tot een proces te laten komen, ondanks de adviezen van sommige bestuurders die haar adviseerden het niet zover te laten komen, bracht het proces op gang waarbij zoals later bleek geen weg terug meer was. Bovendien volgde Mechteld de raad niet op om zich in het plaatsje Oudewater te laten wegen op de heksenwaag. Mensen uit heel Europa die beschuldigd waren van heksenrij kwamen naar de heksenwaag om zich officieel te laten wegen. Alvorens men werd gewogen, werd gecontroleerd of men geen gewichten aan het lichaam had gehangen. Indien de weegschaal uitsloeg, hetgeen natuurlijk altijd gebeurde, stelde men vast dat de gewogen persoon geen heks kon zijn. Immers kon een heks vliegen en woog niets. Hetgeen dat met een officieel certificaat door de autoriteiten bevestigd werd.

De waterproef beruste ook dit principe. Een heks weegt niets en blijft drijven. Als men zinkt, was het bewijs geleverd dat men vrij was van hekserij. Mechteld sloeg ook de raad om ‘s-Heerenberg te verlaten en zich op een ander grondgebied van de Graaf van Bergh te vestigen in de wind. Zij eiste een proces op en op het tijdstip dat de Graaf van Bergh werd ingelicht over de beschuldigingen aan het adres van Mechteld was de procedure al zo ver opgestart dat deze doorgang moest vinden.

De Graaf van Bergh kon niets meer voor Mechteld doen. In Roermond gaf hij de zaak uit handen en bemoeide zich er verder niet mee. In die tijd waren er al 40 mensen als heksen veroordeeld en verbrand. Een fanatieke waarnemer, ‘een verdediger van het geloof’, nam de honneurs van de graaf waar tijdens het proces in het Graafschap Bergh. Voor de autoriteiten was het aandringen van Mechteld de reden om het proces te beginnen. Bij de autoriteiten waren geen officiële klachten van hekserij binnengekomen. Tevens vonden zij het niet nodig om op bestaande geruchten te reageren. Voor aanvang van de rechtszaak stond het oordeel van de opgeroepen getuigen vast. Het oordeel was: Mechteld was een heks. Zij had mens en dier betoverd waardoor ze ziek werden en overleden. Huwelijken liepen op de klippen en gewassen en oogsten werden vernietigd door haar toverkunsten. Echter, slechts een dappere enkeling durfde het tegendeel te beweren. Mechteld had verkeerd gegokt. Na de verslagen van de getuigen kon de rechtbank niets anders doen dan gebruikelijk tijdens de heksenvervolging proberen de beschuldigde met alle toenmalige middelen tot een betekenis te dwingen.

Mechteld werd na het horen van alle getuigen en weerspreken van de beschuldigingen opgesloten in de gevangenis onder de archieftoren van het kasteel. Hier werd zij onderhanden genomen door de beul. De beul moest haar met zijn martelwerktuigen tot een betekenis dwingen. Tevens besloot het gerecht dat Mechteld de waterproef moest ondergaan. Mechteld werd in een optocht vanuit ‘s-Heerenberg op een boerenkar naar het dorp Azewijn gereden. Aangekomen in Azewijn werd zij de Laak ingeworpen. Zij bleef drijven. Hetgeen bewees dat men met een heks te maken had. Hierna volgden martelingen die haar volledig braken. Willoos en gebroken, in een toestand waarin ze alleen nog maar verlossing uit haar lijden wenste, gaf ze alles toe wat men maar wilde horen. Niet anders bleef voor de rechtbank over dan haar tot de brandstapel te veroordelen. Op 25 juli 1605 ontstak de beul het vuur in het droge hout van de brandstapel waarop Mechteld ten Ham aan een paal stond vastgebonden. Dit gebeurde onder toeziend oog van haar moordenaars, de gerechtsdienaren en andere belangstellenden.

Stichting ‘Mechteld ten Ham’

Jaarlijks organiseert de stichting ‘Mechteld ten Ham’ voorheen de Berghse Evenementen Organisatie een driedaags cultureel-historisch weekeinde. De rijke historie van de plaats ‘s-Heerenberg en omgeving levert hiervoor genoeg stof op. De stichting ontleent haar naam aan de Berghse Mechteld ten Ham. Zij was een van de laatst verbrande heksen in Nederland.

Graafschap Bergh werd eeuwenlang bestuurd door de graven van Bergh. De graven stuurden de graafschap aan vanuit Kasteel Huis Bergh. In het kasteelarchief vindt u de geschiedenis van het kasteel, het stadje en de streekbewoners terug. Tevens is het kasteelarchief een van de meest uitgebreide en best bewaarde archieven van Nederland.

De stichting ‘Mecheld ten Ham’ werd in 1993 opgericht door enkele personen afkomstig uit de organisatie van ‘s-Heerenberg ‘600 jaar stad’ waaruit later de ‘Nacht van Bergh’ ontsprong. Het doel van de stichting werd het organiseren van evenementen met een cultureel-historisch karakter. Hoogtepunten zijn de om de twee jaar gespeelde toneelproducties in de open lucht. Meestal fungeert Kasteel Huis Bergh als decor. Thema’s van de toneelstukken zijn: de rijke historie der voormalige kasteelbewoners ‘de graven van Bergh’ en de geschiedenis van ‘s-Heerenberg.

Fluisterwoud

Jarenlang vormt het Fluisterwoud een onderdeel van het Mechteld ten Ham weekend. Tevens staat het volledig in het teken van het verwonderen van kinderen. Eens per jaar wordt de plantage in het bos achter het kasteel omgetoverd tot een magische sprookjeswereld. Elk jaar vindt het Mechteld ten Ham plaats in het laatste weekend van de zomervakantie.

In het woud kunnen de kinderen de koning en de speciale gasten ontmoeten, spreken en op de foto gaan met hen. Op verschillende plaatsen kunnen kinderen in het Fluisterwoud de bewoners helpen of een spel met ze spelen. Tevens kunnen de kinderen knutselen, geschminkt worden of uitrusten met een verkoelend drankje. Kinderen die niet actief willen zijn of nog te klein zijn om deel te kunnen nemen, kunnen genoeg bekijken.

Aan het einde van de middag worden de activiteiten beëindigd en trekken in een feestelijke stoet met aan het hoofd Koning Frederick VII, zijn vrouw Isabella, de Fluisterwoud bewoners en bezoekers van het woud naar de voorburcht van het kasteel. Op de voorburcht wordt afscheid genomen.